بیماری تب برفکی در گاوها
بیماری تب برفکی در گاوها
بیماری تب برفکی در گاوها، یا بیماری پا و دهان یا FMD یک بیماری ویروسی بسیار شدید و به شدت مسری است که شیوع آن پیامد های اقتصادی قابل توجهی به همراه دارد. این بیماری گاو، خوک، گوسفند، بز و سایر نشخوارکنندگان سم دار را درگیر می کند. تب برفکی یک بیماری حیوانی فرامرزی یا TAD است که به شدت بر تولیدات دام تأثیر گذاشته و تجارت منطقه ای و بین المللی حیوانات و فرآورده های دامی را مختل می کند.
شیوع جهانی بیماری تب برفکی در گاوها
تخمین زده می شود که این بیماری در 77٪ از جمعیت جهانی دام، در آفریقا، خاورمیانه و آسیا و همچنین در یک منطقه محدود از آمریکای جنوبی می تواند حیوانات را مبتلا کند. کشورهایی که در حال حاضر فاقد برنامه واکسیناسیون ضد بیماری تب برفکی یا FMD هستند. در معرض تهدید دائمی شیوع این بیماری قرار دارند.
بیماری تب برفکی در اثر ابتلا دام به ویروس آفتوویروس از خانواده Picornaviridae ایجاد می شود و تاکنون هفت سویه مختلف از این میکروارگانیسم در کشورهای مختلف جهان شناخته شده است. برای تأمین ایمنی حیوان واکسینه شده نسبت به بیماری تب برفکی به واکسن خاصی علیه هر کدام از این هفت سویه نیاز است.
دام هایی که به صورت صنعتی پرورش داده می شوند، نسبت به حیواناتی که به صورت سنتی نگه داری می شوند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. بیماری تب برفکی به ندرت باعث مرگ دام های بالغ می شود. اما در حیوانات جوان به دلیل ایجاد میوکاردیت باعث مرگ و میر زیادی می شود. ابتلا به این بیماری باعث کاهش تولید شیر دام می شود.
پیامدهای اقتصادی بیماری تب برفکی در گاوها
بیماری تب برفکی یک بیماری ویروسی به شدت مسری است. شیوع این بیماری در میان گله باعث ایجاد زیان قابل توجهی خواهد شد. به همین دلیل است که باید از همه امکانات برای پیشگیری از ابتلا دام به این بیماری استفاده کرد. یک قانون طلایی در دام داری وجود دارد که می گوید:” به ازای هر قدمی که برای پیشگیری بر می دارید، به اندازه کیلومترها سود خواهید کرد”.
معاینات و نظارت روزانه، به همراه تشخیص زودهنگام، مهم ترین روش های مبارزه با بیماری تب برفکی می باشد. واکسیناسیون به موقع نیز برای تامین ایمنی دام ها ضروری است. برای کسب بیشترین سطح ایمنی باید دام ها بر علیه تمام سویه های ویروس عامل تب برفکی موجود در منطقه واکسینه شوند.
ویروس عامل بیماری تب برفکی
میکروارگانیسمی که باعث ایجاد بیماری تب برفکی می شود، ویروسی از خانواده Picornaviridae است. تا به حال هفت سویه از این ویروس در نقاط مختلف جهان شناخته است. برای مبارزه با این بیماری به واکسن مخصوصی برای هر کدام از این سویه ها نیاز است.
هر هفت سویه این ویروس در طبیعت یافت شده اند. تا به امروز، تنها منبع تأیید شده ویروس عامل بیماری تب برفکی در حیات وحش، گاومیش آفریقایی (بوفالوی آفریقایی) یا Syncerus caffer است.
بیماری تب برفکی از جمله بیماری هایی است که تحت نظارت دقیق سازمان های بین المللی می باشد. به عنوان مثال تمام موارد ابتلا به این بیماری باید به صورت رسمی در اختیار سازمان های بین المللی دامپزشکی قرار بگیرد.
نحوه انتقال بیماری تب برفکی در گاوها
عامل ویروسی بیماری تب برفکی در ادرار، مدفوع و تمام ترشحات حیوانات آلوده یافت می شود. همچنین توجه به این نکته مهم است که یکی از راه های عمده ابتلا به این بیماری، تنفس هوای آلوده است. حیوان آلوده با انتشار ویروس عامل این بیماری در هوا می تواند باعث ابتلا تعداد زیادی از حیوانات سالم شود.
ویروس عامل بیماری تب برفکی ممکن است تا 4 روز قبل از اینکه حیوان علائم بالینی بیماری را نشان دهد، در شیر و مایع منی حیوان آلوده وجود داشته باشد. شدت و گستره شیوع این بیماری به پارامترهای زیر بستگی دارد. تا جای ممکن باید روش های انتقال این بیماری را مسدود کرد.
عامل ویروسی بیماری تب برفکی باعث ایجاد بیماری در انسان نمی شود. به همین جهت این بیماری برای انسان خطرناک نیست.
علائم بالینی بیماری تب برفکی
بیماری تب برفکی با علائمی همچون تب و زخم های تاول مانند در زبان و لب ها، ضایعات دهانی، ایجاد ضایعاتی روی پستانک ها و نیز سم ها مشخص می شود. این بیماری باعث کاهش شدید تولیدات دام می شود. با وجود این که اکثر حیوانات مبتلا به این بیماری بهبود می یابند. اما حتی پس از بهبودی نیز علائم ضعف را از خود نشان می دهند.
در گله های حساس و دارای ایمنی پایین احتمال ابتلا به این بیماری بسیار بالا است. مرگ و میر در حیوانات بالغ به طور کلی کم است (1-5٪). اما در گوساله های جوان، بره ها و خوک ها (20٪ یا بیشتر) بیشتر است. دوره کمون بیماری تب برفکی 2 تا 14 روز است.
علامت بالینی معمول تب برفکی شامل بروز تاول (یا وزیکول) در بینی، زبان یا لب، داخل حفره دهان، بین انگشتان پا، بالای سم، روی پستانک ها و در نقاط حساس پوست است. تاول های پاره شده منجر به لنگی شدید و عدم تمایل به حرکت یا کاهش میزان مصرف غذا می شوند. معمولاً تاولها در عرض 7 روز بهبود می یابند (گاهی اوقات بیشتر طول می کشد)، اما عوارضی مانند عفونت های باکتریایی ثانویه در تاول های باز نیز ممکن است ایجاد شود.
تشخیص بیماری تب برفکی گاو
علائم بالینی ممکن است از خفیف یا نادر تا شدید متغیر باشد. علائم بیماری تب برفکی در گاوها و خوک ها نسبت به گوسفندان و بزها شدیدتر است.
با داشتن اطلاعات کافی درباره علائم بالینی بیماری تب برفکی، می توان تا حدودی ابتلا دام ها به این بیماری را تشخیص داد. برای تشخیص قطعی ابتلا دام به تب برفکی باید از تست های آزمایشگاهی استفاده کرد. با تکیه بر علائم تب برفکی نمی توان از نظر بالینی این بیماری را از اختلالاتی مانند بیماری های وزیکولار (بیماری وزیکولار خوکی، استوماتیت وزیکولار و اگزانتم وزیکولار) تشخیص داد.
بنابراین تأیید تشخیص اولیه بیماری تب برفکی باید توسط نتایج تست های آزمایشگاهی انجام شود.
پیشگیری و کنترل بیماری تب برفکی
تشخیص زودهنگام اولین اقدامی است که می توان برای مبارزه با بیماری تب برفکی انجام داد. اجرای استراتژی های کنترل بیماری تب برفکی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و به وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری بستگی دارد. اما به طور کلی، برای صاحبان دام و تولیدکنندگان لبنیات ضروری است که برای جلوگیری از انتشار ویروس عامل بیماری تب برفکی اقدامات ایمنی زیست محیطی را رعایت کنند.
برخی از روش های کنترل و پیشگیری از بیماری تب برفکی در سطح مزرعه عبارت اند از:
- کنترل دسترسی افراد به دام و تجهیزات مختلف
- قرنطینه حیوانات جدید پیش از اضافه شدن به گله
- دفع مناسب و بهداشتی کود، ضایعات و لاشه حیوانات مرده
- نظارت منظم و گزارش موارد احتمالی ابتلا به مسئولین دامپزشکی منطقه
- تمیز کردن و ضد عفونی منظم محل نگه داری دام ها، ساختمان ها، وسایل نقلیه و تجهیزات
در شرایط اضطراری و نیز زمان هایی که بیماری تب برفکی به شدت شیوع پیدا کرده است، باید اقدامات زیر را برای کنترل و ریشه کن کردن بیماری انجام داد:
- دفع مناسب لاشه و کلیه محصولات حیوانی.
- قرنطینه سخت گیرانه و کنترل تماس افراد با دام، تجهیزات، وسایل نقلیه.
واکسیناسیون علیه بیماری تب برفکی
با توجه به شرایط شیوع و نیز سویه های ویروس عامل بیماری تب برفکی که در یک منطقه وجود دارند، می توان از برنامه های واکسیناسیون مناسبی استفاده کرد. برنامه واکسیناسیون علیه بیماری تب برفکی ممکن است از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد، اما در هر واکسیناسیونی باید اصول زیر رعایت شوند:
- برنامه واکسیناسیون باید در کم ترین زمان ممکن به پایان برسد.
- واکسن ها باید در دوز صحیح و به صورت صحیح تجویز شوند.
استفاده از واکسن های حاوی ویروس زنده به دلیل خطر برگشت بیماری، معمولا توصیه نمی شود
واکسیناسیون می تواند به عنوان یک استراتژی کنترل موثر بیماری تب برفکی مطرح، اما تصمیم گیری در مورد استفاده یا عدم استفاده از واکسیناسیون به عهده مقامات ملی دامپزشکی است.
توزیع جغرافیایی بیماری تب برفکی
استرالیا، نیوزیلند، اندونزی، آمریکای مرکزی و شمالی و قاره اروپای غربی در حال حاضر فاقد موارد ابتلا به بیماری تب برفکی هستند. با این حال بیماری تب برفکی یک بیماری حیوانی فرامرزی است. حتی می تواند به صورت پراکنده در هر منطقه ای رخ بدهد. به همین دلیل انجام اقدامات پیشگیرانه بسیار مهم است.
منبع:
